اصول طرح سئوالات امتحانی
فصل دوم: كليات
- امتحان بايد تحقق هدف‌هاي آموزشي را در هر يك از مواد درسي ارزيابي كند.
- سوالات امتحاني بايد با محتواي مواد آموزشي سازگار باشد، توانايي و مهارت دانش‌آموزان را در سطوح مختلف هدف‌هاي تربيتي مورد سنجش قرار دهد و از ميان تمامي هدف‌هاي تربيتي مورد سنجش قرار دهد و از ميان تمامي سئوالات ممكن در رابطه با هدف‌هاي رفتار و محتواي هر درس به گونه‌اي انتخاب شوند كه نمونه جامعي از آموخته‌هاي دانش‌آموزان را مورد سنجش قرار دهند.
- محتواي امتحان بايد متناسب با هدفهايي باشد كه امتحان براي آن هدفها انجام گيرد.
- نوع و چگونگي هر يك از پرسش‌هاي امتحاني بايد متناسب با نوع رفتار مورد اندازه‌گيري باشد.
- امتحان بايد طوري طرح ريزي شود كه نتايج آن تا حد امكان به دور از خطاي اندازه‌گيري باشد.
فصل سوم: آزمون تشريحي و كاربرد آن
آزمونهاي تشريحي يا انشايي به آزمونهايي اطلاق مي‌شود كه پاسخ سئوالات آنها از يك پاراگراف تا يك انشا يا مقاله‌ي كامل را شامل شود.
- قواعد تهيه سئوالات انشايي (گسترده پاسخ)
1- سوال بايد طوري تهيه نمود كه به طور مستقيم به هدف مورد اندازه‌گيري مربوط باشد.
2- سوال را بايد طوري نوشت كه موضوع مهمي را مورد سنجش قرار دهد.
3 صورت سوالهاي انشايي بايد، هم از نظر آيين نگارش و هم نظر رسم الخط واضح و مشخص باشد.
4- در تهيه سئوالات انشايي، از كاربرد كلمات «چه كسي»، «چه وقت»، «كجا» و... (كلماتي كه حكايت از اندازه‌گيري امور جزئي و كم اهميت مي‌نمايد) بايد پرهيز نمود.
5- به پاسخ‌دهندگان حق انتخاب چند سوال از ميان تعدادي سوال داده نشود.
6- زمان كافي به پاسخ دهندگان داده شود و حتي‌الامكان براي هر سوال وقت جداگانه‌اي پيشنهاد شود.
7- با نوشتن سوالاتي كه به جواب كوتاه نياز دارند تعداد سوالات افزايش داده شود.
8- سوالات انشايي با واژه‌ها يا عباراتي از اين قبيل شروع شود.
«مقايسه كنيد»، «دلايل اين امر را بنويسيد»، « مثالهاي اصيل و ابتكاري اين موضوع را ذكر كنيد»، «چگونگي اين امر را توضيح دهيد»، «نتايج اين رويداد را پيش‌بيني كنيد» و...
9- استفاده از سوالات انشايي را بايد به هدفهايي محدود نمود كه با ساير انواع آزمونها به خوبي قابل سنجش نيستند.
10- در سوالاتي كه براي سنجش توانايي ارزشيابي آزمون شونده تهيه مي‌شوند از موقعيت‌هاي بديع تازه استفاده شود.
11- سوالات مربوط به مطالب و عقايد بحث‌انگيز بايد از آزمون‌شونده بخواهد تا شواهد لازم براي مستندكردن عقيده انتخابي خود بيان كند نه اين كه از او خواسته شود تا صرفاً عقايد شخصي خود را شرح دهد.
تذكر 1- توانايي‌هاي ذهني و مهارتهايي كه با سوالات انشائي (گسترده پاسخ) مي‌توان سنجيد، كاربرد، تجزيه و تحليل، تركيب و ارزشيابي مي‌باشد.
تذكر 2- از سوالات انشايي (گسترده پاسخ) بهتر است همراه با ساير سوالات در امتحانات پاياني اعم از پايان سال، ثلث يا نيمسال تحصيلي استفاده شود.
قواعد تصحيح سوالات انشايي (گسترده پاسخ)
1- پاسخ هر سوال تنها بر اساس هدفي كه در آن گنجانده شده است تصحيح شود.
2- از پاسخهايي كه به عنوان نمونه براي پرسشها تهيه شده به عنوان كليد استفاده شود، ليكن از دانش‌آموزان با هر عبارتي كه مفاهيم مورد نظر را ارائه نمايند پذيرفته شود.
3- تمام پاسخهاي آزمون شوندگان را به يك سوال تصحيح نموده و بعد پاسخهاي مربوط به سوال دوم و...، تا آخر به همين ترتيب ادامه يابد.
4- در موقع تصحيح برگه‌هاي امتحاني از شناسايي نام صاحبان آنها خودداري شود.
5- اگر هر يك از اوراق توسط چند نفر جداگانه نمره داده شود ميانگين اين نمرات ملاك معتبرتري براي ارزشيابي پاسخها خواهد بود. (معدل‌گيري از نمره‌هاي چند مصحح بر اعتبار و عينيت ارزشيابي مي‌افزايد)
فصل چهارم: آزمونهاي محدود پاسخ و كاربرد آنها
دو نوع سوالات محدود پاسخ وجود دارد.
1- وقتي كه يك سوال مطرح مي‌شود و دانش‌آموزان بايد سوال را با استفاده از يك كلمه يا عبارت پاسخ دهند. (پرسشي)
2- وقتي كه جمله نيمه كاملي داده مي‌شود و دانش‌آموزان بايد با قراردادن يك كلمه يا عبارت مناسب، جمله را كامل كنند. (كامل كردني)
قواعد تهيه سوالات محدود پاسخ
1- سعي شود هر سوال مطلب مهمي را اندازه‌گيري كند.
2- هر سوال پيرامون موضوع مشخصي طرح شود.
3- در مورد جوابهاي عددي، واحد مقياس و ميزان دقتي را كه در محاسبات بايد رعايت نمود مشخص گردد.
4- در سوالات محدود پاسخ كامل كردني، تنها كلمات و عبارات مهم حذف شود.
5- در سوالات كامل كردني آزمونهاي پيشرفت تحصيلي بيش از يك يا دو جاي خالي منظور نشود.
6- جاي خالي سوالات كامل كردني حتي‌المقدور در قسمت آخر سوالات قرار داده شود.
7- در سوالات كامل كردني از كاربرد اشارات دستوري نامربوط و موارد ديگري كه جواب سوال را مشخص كند خودداري شود.
تذكر- توانايي‌هاي ذهني و مهارتهايي كه با سوالات محدود پاسخ مي‌توان سنجيد، دانش، و درك و فهم مي‌باشد و در امتحانات مرحله‌اي (تكويني) بهتر است استفاده گردد.
قواعد تصحيح سوالات محدود پاسخ
1- قبل از تصحيح اوراق، كليد مربوط به هر سوال با نمونه‌اي از پاسخهاي امتحان شوندگان مقايسه شود.
2- اگر نظير املاء، دقت در ساختن جمله و... مورد نظر باشد براي هر يك از عوامل مذكور نمره جداگانه‌اي در نظر گرفته شود.
3- اشتباهات شاگردان تصحيح شود و روش تصحيح اوراق و توضيحات لازم پيرامون هر پاسخ به شاگردان ارائه گردد.
فصل پنجم: آزمونهاي عيني (چند گزينه‌اي، صحيح، غلط و جور كردني) و كاربرد آنها
آزموني است كه آزمون شونده براي جواب دادن به سوالات آن نيازي به تهيه پاسخ و نوشتن آن در برگه آزمون ندارد بلكه پاسخ سوال به همراه آن به وسيله سازنده آزمون، تهيه و در اختيار آزمون شونده گذاشته مي‌شود و آزمون شونده بايد در مورد پاسخهاي داده شده تصميماتي اتخاذ نمايد.
اين نوع آزمون از آنجا به آزمون عيني معروف شده است كه در تصحيح پاسخنامه آن نظر شخصي مصحح دخالتي ندارد و اين كار به طور عيني (غيرذهني) انجام مي‌شود.
آزمونهاي عيني براي اندازه‌گيري دانش و معلومات، بهترين نوع آزمون هستند عده‌اي از متخصصان اندازه‌گيري و ارزشيابي معتقدند كه از سوالات آزمونهاي عيني براي ارزشيابي اكثر سطوح يادگيري مي‌توان استفاده كرد.
آزمونهاي عيني به سه دسته چند گزينه‌اي، صحيح- غلط و جوركردني تقسيم مي‌شود.
قواعد تهيه سوالات چند گزينه‌اي و صحيح – غلط
1- هر سوال طوري نوشته شود كه يك موضوع مهم را اندازه بگيرد.
2- بيش از يك مطلب يا مساله در هر سوال گنجانده نشود.
3- سوالات كاملا" روشن و واضح نوشته شود وازعبارات و كلمات قابل فهم آزمون شونده استفاده گردد.
4- از تكرار عبارت يكسان درگزينه‌هاي متعدد خودداري شود.
5- مطلب مورد سوال به طور كامل در تنه سوال (متن اصلي پرسش) آورده شود.
6- سوال طوري نوشته شود كه همه گزينه‌هاي آن به مطلب واحدي مربوط باشند.
7- سوال بايد طوري نوشته شود كه پاسخ درست تنها پاسخ درست يا درست‌ترين پاسخ باشد.
8- براي اندازه‌گيري درك و فهم يا توانايي كاربرد اصول و مفاهيم، در آزمون شونده، از مطالب تازه و بديع استفاده شود.
9- پاسخهاي انحرافي طوري نوشته شوند كه امتحان شوندگان بي‌اطلاع را به خود جلب كنند.
10- پاسخهاي هر سوال طوري نوشته شود كه از نظر دستوري و جمله‌بندي مكمل متن سوال باشند.
11- از بكاربردن اشارات نامربوط دستوري و ضمايري كه مرجع آن مشخص نيست خودداري شود.
12- تا حد امكان متن سوال به صورت مثبت نوشته شد و از به كار بردن عبارات منفي خودداري گردد.
13- از نوشتن سوالاتي كه در آن متن سوال منفي و پاسخها هم منفي است (منفي مضاعف) احتراز شود.
14- تا حد امكان از كاربرد عباراتي همچون «همه آنچه در بالا گفته شد» يا «هيچ يك از آنچه ر بالا گفته شد» خودداري شود.
15- سئوالات مستقل از يكديگر نوشته شود، پاسخ يك مسأله نبايد شرط لازم براي حل مسأله و يا تهيه سوال بعدي باشد.
16- از طرح سوالات گمراه كننده يا هدايت‌كننده پرهيز شود.
17- در طرح سوالات از دو كلمه متضاد كه يكي از آنها بهترين جواب سوال است به عنوان پاسخهاي انتخابي استفاده نشود.
18- طول پاسخ درست در سوالات مختلف تغيير داده شود.
19- محل پاسخ درست در ميان پاسخهاي انحرافي بطور تصادفي انتخاب شود.
20- سوالات با عبارات و جملاتي نوشته شود كه مناسب سن و سال و قدرت درك و فهم آزمون شوندگان باشد.
21- سوالات آزمون طوري انتخاب شود كه پاسخ درست هيچيك از پرسشها از روي متن و يا گزينه‌هاي پرسش‌هاي ديگر مستقيماً يا به طور ضمني استنباط نشود.
تذكر: سوالات صحيح – غلط در واقع نوعي پرسش دو گزينه‌اي است.
قواعد تهيه سوالات جوركردني
سوال جوركردني نيز نوعي سوال چند گزينه‌اي است با اين تفاوت كه چند سوال در برابر چند پاسخ قرار مي‌گيرد و آزمايش شونده بايد تعيين كند كدام پاسخ ه كدام سوال مربوط است.
1- تعداد پاسخها بايد بيش از سوالات باشد و يا بالعكس.
2- سوالها و پاسخها بايد حتي‌المقدور كوتاه و خلاصه نوشته شوند.
3- پرسشها و پاسخها بايد طوري نوشته شوند كه ترتيب قرار گرفتن هر پاسخ با توجه به ترتيب سوالها به طور تصادفي و نامنظم باشد.
4- سوالات و پاسخهاي مربوط به هر پرسش بايد با يكديگر متجانس باشد.
5- طرز جوركردن پاسخها بايد در دستورالعمل آزمون به روشني توضيح داده شود. مثلاً آيا مي‌توان گزينه‌هاي جواب رابيش از يك بار مورد استفاده قرار داد يا نه.
تذكر: توانايي‌هايي ذهني و مهارتهايي كه با سوالات چند گزينه‌اي و جوركردني مي‌توان سنجيد دانش، درك و فهم، كاربرد و تجزيه و تحليل مي‌باشد. سوالهاي جوركردني معمولاً در پايان يك دوره يا ترم و گاه در پايان يك فصل كتاب يا يك بحث درس به دانش‌آموزان داده مي‌شود.